Literaturland


Walter Rotach

Allerlei Gfreuts ond Ogfreuts

1924

Die Geschichte von Lehrer Walter Rotach ist Bestandteil seiner Erzählung Vo Ärbet, Gsang ond Liebi. Sie spielt mitten im Industriequartier von Herisau. Infolge eines radikalen Modewechsels geriet die Ostschweizer Stickereiindustrie ab 1920 in eine lang andauernde Krise. Innovation war gefragt.

Drom hend sü s nüd chöne verbotze, dass d Emma Zurlinden all wie os eme Tröckli use dethercho ischt. Ond doch hend s ere chöne nooschäche, wie s hend wele: näbes Apartigs ond Choschtlechs het si enard nüd an ere gha: öppe n e Band im goldige Hoor, e gmögigs Latzschöössli, Chnöpflischue, wo glenzt hend wie n en Spiegel, ke Chrale ond ke Ohreglüngger, aber halt ebe n e Gsichtli ond e Hälsli wie n e Chrischtchindli. Au das Chrischtchindli ischt set em vierzehte Johr all Tag i s Gschäft gange, grad i seb, wo de Vergrösserer Studrius mit Hand ond Mul gwerchet het. Wo d Emma zom erschtemol vor dene schneewisse Berge vo Stickereie gstande n ischt, het si nüd gnueg chöne luege. Si het halt vo Hus us hene n ond vorne nünt vo dem Wese verstande. Ali andere Raubächlere hend vo Chendsbeene n aa gwösst, wie menge Stab as e Stickmaschine zmol cha sticke, was en Feston ischt ond was e Mogge, wie menge Strech e gueti Usschniideri vo jeder Moschtersorte in ere Stond öppe fertigbringi, was de Lompesammler förs Pfond Usschniidböndel zali ond wie me s müess aagattige, e pfuschigi Ärbet gschwind e chli z verstecke, wenn zmol de Herr dör d Bude lauft. D Emma aber ischt doo gstande, wie wenn si gradewegs vom Himmel obenabe chäm, wo me nüd emol d Zahltagsäckli kennt. Aber grad das Schöfli vo Emma ond nüd die dörepotzte n Usröschtere het de Gschäftsherr vo emm Vielderjohr zom eene wider wiiter vöre gnoo. Wer wett doo nüd vergööschtig werde? – Ehr meenet jetz gwöss, er sei halt i das schö Lärvli vernaret gsee. Chönd denke! E so en eltere, noble Herr! I wääss besser, worom si so wohl aagsee ischt bi n em.

Innere Zit, wo di ewige Spetz, di bräte n ond di schmale, di türe ond di wolfle, z Spanie ond z England ond wo me s sös no fääl gha het, gär nümme hend wele züche, wert d Emma Zurlinden emol os em Moschterzimmer i s Verchaufszimmer grüeft.

En nossbömmige Tisch ond öppe zwe, dri Ledersessel, a de Wand e Bild vo me n alte Herr, em Grossvatter, wo s Gschäft aagfange het, ond sös ringsom Gsteller mit schwarz iibondne Moschterbüecher: das ischt s Verchaufszimmer ond s Heiligtum vom Gschäft, vil wichtiger as di ganz Büecherwar vo me Glehrte; die het er jo zom grööschte Tääl gad zemegchauft ond zemeträge ond bi me n andere Glehrte chascht vilecht di gliiche Schwarte au gsie anenandlehne. Aber die hondert ond hondert Moschter, wo doo ufbhalte weret, ase fiirlech wie d Bundeslade i de Stiftshötte, die het gad enn, ebe de Herr vo dem Gschäft, ond sös kenn. Sin Zeichner het s ersinet, of sini Gfohr ond Chöschte hend s sini Sticker gstickt, er ase selber het s als s Allernüümöödigescht z Paris ond z Madrid ond z London i de nööbleschte Läde luege loo. En andere Fabrikant cha vilecht au ganz höbschi Möschterli haa, aber die doo het er nüd.

Defriili, wa nötzet di fiinschte Sächeli, wemme s nüd abbringt? D Chischtebiig im Gang osse raaget scho bis i d Dili ue, ond jedi Chischte ischt vollpackt mit fertige Spetz. Aber der Usläufer, wo früener nie vo de Poscht cho ischt ohni e paar saftigi Bstelige, bringt hüt wider gad de Bricht, me söll denn seb, wamme vor zwee Mönete bstellt hei, gad nüd schicke, s sei ene wider anderscht worde ond sü bruuchet s jetz nüd – die wälsche Nare!

Do setzt jetz ebe de Herr i eener Täubi am Tisch ond chäuslet am Federehalter ond het de selzne, ond was er suecht, föndt er nüd ond wenn er s föndt, so passt s em nüd. Er soret dör s Büro döre; er täubelet: eeni vo dene Jumpfere söll öbere cho; wo s denn di sidegstickte Flaneletmoschter wider verschläpft heiet ond s Nummere 10406/519, seb mit dene vile Höhl? Ond wo n em s d Emma Zurlinden gad cha büüte, brommlet er no in Bart ine: «Zom Verrocktwerde isch! Dere Prachtswar söll me nüd chöne verchaufe! Wösset ehr Wiiber mit üsere choschtleche War enard nünt aazfange, as a Hemper ond Onderjoppe anezhenke ond wo sös üserees nüd daar aneluege?»

D Emma woget z säge, s hei si scho mengmol gnueg wondergnoo, dass er all gad dere lange Streife sticke lös. S wör doch sicher allne Lüte gfale, wemme öppe of eme Sametchrage so e fiis, dönns Möschterli ufnäije wör, aber es müesst halt e chli e n anderi Fasoo ha, dass s ke Römpf gäb, öppe n esoo! – Mit eme Bliwiis het sie gschwind die poget Form of e Packpapier ane zeichnet.

De Herr sät lang ke Wort. – «Hm», brommlet er, setzt e Wiili ane, stuunet vor en hee, chletteret denn i s Dachstöbli ue, wo de Zeichner hantiert, brächtet mit em ond rüeft zletscht der Emma ganz fründlech, si söll au cho. Denn nent er selber a n ere wie en Pariser Schniider s Mess öber d Achsle ond ganz ganz ordeli mit de Fingerspetz vorneraa e Stöckli gege d Broscht abe, so wiit as halt ebe de Chrage goht, fröget, öb sie meeni, so chäm s recht use ond – e paar Woche nochher cha n er of em Mart näbes Nüüs aabüüte: gstickti Chrägli ond Manschette, wo no ken andere het, ond si gfalet, ond bald hend s i sim Gschäft all Hend voll z tue, ond s ‹Fräulein Zurlinden› wert Erschti ond wäässt all wider öppe n en guete Root, grad drom, wel si nüd scho set Johr ond Tag i de gliiche Läässe ine glaufe n ischt wie di andere Gschäftler ond Gschäftlere.


Publiziert in: «Ich wäre überall und nirgends». Appenzeller Anthologie. Literarische Texte seit 1900. Herausgegeben von der Ausserrhodischen Kulturstiftung. Schwellbrunn: Appenzeller Verlag, 2016. S. 257–258.

Erstpublikation: Walter Rotach: Vo Ärbet, Gsang ond Liebi. Erzählung in Appenzeller Mundart. Aarau: Sauerländer, 1924. S. 104–108. Neuausgabe: Niederteufen und Herisau: Arthur Niggli und Schläpfer, 1981. S. 101–105.